U sklopu celogodišnjeg obeležavanja 60 godina postojanja jedinstvene Ustanove za izradu tapiserija „Atelje 61“, a koja razumeva i izložbene i naučne i publicističko-izdavačke aktivnosti od evropskih do lokalnih meridijana (postavku „Srpske tapiserije A61 od početaka ka budućnosti“, u danskom Umetničkom centru, Silkeborg Bada, izložbe u Kući Kralja Petra u Beogradu i „Gradskoj galeriji u Sarajevu), prošlog četvrtka, otvorena je izložba „Fantastika A61 Bosiljem“, u Kulturnoj stanici „Svilara“.
Postavka autorke, kustoskinje A61, doktoranda Jelene Đorđević, konceptualno je omeđila 13 tapiserijskih dela, nastalih u periodu od 1967. do 1975. godine, kao produkt vizionarskih ideja i htenja, samog predstavnika umetnosti Art brut-a, Ilije Bašičevića Bosilja i generacije znamenitih osnivača „A61“, te težnji same institucije da se utisne u okvire svetskih i inovativnih tendenci i umetničkih praksi u nas 60-tih godina prošlog veka.
Rečeno-učinjeno, i tako nastaje svojevrsna serija od čak 28 tapiserija rađenih po motivima slika, jednog od najpoznatijih predstavnika marginalne (Art brut), naivne ili moderne umetnosti, stvaralački potentnog (opus mu broji preko 2000 dela), šidskog paora, Ilije Bašičevića Bosilja.
O Bosiljevom životnom putu, stvaralaštvu, fenomenu, mitologikama i semiotici značenja simbola u njegovom stvaralaštvu, o činjenici da su njegova dela izlagana sa Pikasovim, Kleovim, Kandinskovljevim, te da se nalaze kao deo stalnih postavki Centra Pompidu u Parizu, Collection del’ Art Brut u Lozani, kolekciji Rokfeler u Njujorku, te privatnoj kolekciji Karla Pontija i Sofije Loren, dok je jednovremeno Ilijino stvaralaštvo stavljano pod lupu u onomadnjoj Jugoslaviji od strane „moćnika i aparatčika sistema“, novosadska publika bila je u prilici, da se upozna, i blagodareći jednom od pratećih programa izložbe „Fantastika A61 Bosiljem“, insipirativnim predavanjem, dr Ivane Bašičević Antić (trećoj generaciji znamenite umetničke i naučne porodice Bašičević, Bosiljevom unukom a Mangelosovom bratanicom), pod nazivom „Svet po Iliji“, takođe održanim u KS „Svilara“.
Afera Bosilj
Ilijina gotovo holivudska biografija (koju u ostalom, znameniti reditelj Žika Mitrović, pretvara u film u produkciji Centar filma, dok ga kadgodnji predsednik SANU, Dejan Medaković svrstava u u 10 najvećih srpskih slikara) – omeđena je činjenicama da je rođen u onomadnjem Habzburškom carstvu 1895. godine, da je uspeo da preživi ustaški pokolj nad srpskim življem, za razliku od školskog mu druga i savremenika, Save Šumanovića, da mu nove, „revolucionarne“ vlasti oduzimaju imovinu pod tvrdnjom da je „kulak“ u okviru agrarne reforme i da 1957. godine počnije da slika. No, ulazak i svetska afirmacija, bivaju praćeni skandalom par exelance, nezapamćenim u istoriji svetske umetnosti:
– U vreme kada Ilija počinje da slika, njegov stariji sin, Dimitrije, poznat u narodu kao Mangelos, umetnik koji je rodonačelnik konceptualne prakse u nas i čija dela su ušla u najprestižnije kolekcije sveta, tada kao mladi kritičar (vokacijski je Dimitrije Mangelos bio dr istorije umetnosti i slikar) ,biva u sukobu sa moćnicima i glavešinama jugoslovenske kulture, Krstom Hegedušićem i Miroslavom Krležom (te njihovim epigonima i aparatčicima unutar sistema koji su im seirili i „rukoljubili“ svaki stav). Već pri prvim izložbama publika i srpska kritika biva oduševljena novim slikarskim izrazom koji u socrealni okvir jugo-umetnosti Bosilj unosi, ali se narečeni moćnici i kružok oko njih, osećaju ugroženim. Upravo sa toga, Bosilj i porodica mu postaju predmet najveće hajke i „ispitivanja“ pozicije stvaralaštva ,koja je dakako, bila orkestrirana serijom paskvila u medijima, do onoga što naučna, stručna i svetska javnost poznaje pod terminom „afera Bosilj“ kada je Ilija doveden pred komisiju,koju sačinjavaju čuveni arhitekta Vjenceslav Rihter, te istoričari umetnosti Radoslav Putar i Matko Meštrović, da bi slikajući pred njima dokazao da je autor svojih slika. U svetskoj istoriji umetnosti, ovaj događaj se vodi kao jedinstven i nikada više zabeležen u ma kojoj državi sveta – priča dr Ivana Bašičević.
Iako osporavan od određenog kružoka ljudi koji su „drmali“ jugoslovenskom stvaralačkom i scenom kulture, Ilijine slike bivaju izlagane u gotovo svim prestonicama Zapadne Evrope, SAD, Južne Amerike i Japana u najreferentnijim muzeološkim i pinakotečkim ustanovama sveta. Bosilj biva proglašen za jednog od 50 svetskih klasika Art brut-a, reprodukcije mu objavljuju „New York Times“ i vodeći mediji onog i današnjeg vremena. Na optužbe i klevete, Ilija će odgovoriti –poklonom! U vidu 300 umetničkim dela svom rodnom Šidu, koji će grad prigrliti i osnovati legat „Ilijanum“.
Fantastika A61 Bosiljem
– Ideja o saradnji sa Ateljeom 61 ,nastaje u vreme vrhunca umetničke karijere Bosilja, oko 1965. godine. Rad A61 je tada pod uticajem snažnog entuzijazma Petrovića i Tobolke, osnivača ovog kompleksnog tapiserijskog centra i na fonu promišljanja ovih vizionarskih stvaralaca, zapravo i nastaje 28 impresivnih ,monumentalnih tapiserija kojima je tematska,motivska opredeljenost identična Ilijinim slikama – objašnjava dr Bašičević Antić.
I kako naglašava kustoskinja A61, Jelena Đorđević u svom programskom tekstu o postavci „Fantastike A61 Bosiljem“ upravo u spoju formalnih i konstruktivnih elemenata Bosiljevog slikarstva i medija tapiserije, po njegovim kartonima izvedena su neka od najlepših dela srpske tapiserijske umetnosti 20 veka: „Paun i leteća vila“; „Isus na Jordanu“; „Bačinački brest“; „Silazak svetog duha na apostole“; „Kesenija“; i dr…
U sve zapisano i rečeno, možete se uveriti i sami, kada se i ovaj „revival lockdown-a“ izazvanog globalnom pandemijom virusa COVID 19 okonča, kada i ukoliko posetite narečenu postavku (koja koincidira sa Bosiljevom njujorškom ovih dana) u KS „Svilara“. Izložba će se nalaziti pred publikom do 5. aprila, sa eventualnom mogućnošću produžetka zbog interesovanja javnosti.
Autor: Teodora Ž. Janković
Foto: Atelje 61, Stanko Gagrčin
